Tăng sắc tố da là hiện tượng da xuất hiện những vùng sẫm màu hơn so với các vùng da khác do sự dư thừa melanin. Các đốm hoặc mảng màu có thể là nâu, đen, xám, đỏ hoặc hồng. Dù không gây đau đớn hay ngứa ngáy, nhưng chúng có thể khiến nhiều người cảm thấy mất tự tin. Việc thay đổi lối sống và áp dụng các phương pháp điều trị, đặc biệt là bảo vệ da khỏi tác hại của ánh nắng mặt trời và chăm sóc da đúng cách, có thể giúp cải thiện tình trạng này.
Tăng sắc tố da là gì?
Tăng sắc tố da là hiện tượng da trở nên sạm đen, xuất hiện dưới dạng các mảng nhỏ sẫm màu hoặc lan rộng ra toàn bộ cơ thể. Nguyên nhân chính là do sự gia tăng quá mức sắc tố melanin, chịu trách nhiệm cho màu sắc của da. Hiện tượng này có thể xuất hiện ở bất kỳ màu da hay chủng tộc nào. Dù thường không gây hại, tăng sắc tố da có thể ảnh hưởng đến vẻ đẹp tự nhiên và làm giảm sự tự tin về ngoại hình. Đôi khi, đây cũng có thể là dấu hiệu của một tình trạng sức khỏe tiềm ẩn.
Theo DermEden, các dạng tăng sắc tố phổ biến nhất bao gồm: [1]
- Tàn nhang: Còn gọi là ephelide, là những đốm nhỏ màu nâu hoặc rám nắng thường xuất hiện ở trẻ em khi tiếp xúc nhiều với ánh nắng mặt trời. Tàn nhang thường đậm hơn và xuất hiện nhiều hơn khi tiếp xúc với ánh nắng hoặc nhiệt độ cao, và thường mờ dần vào mùa đông.
- Đốm đồi mồi (lentigines do ánh nắng mặt trời): Những đốm này có màu từ rám nắng đến nâu sẫm, thường lớn hơn tàn nhang. Chúng phát triển ở người lớn do tiếp xúc lâu dài với ánh nắng mặt trời, thường xuất hiện trên mặt, cẳng tay, ngực và mu bàn tay.
- Nám da: Thường xảy ra ở phụ nữ trong độ tuổi 20-30, gây ra các mảng tối không đều trên khuôn mặt, chủ yếu do ánh nắng mặt trời và sự ảnh hưởng của nội tiết tố.
- Tăng sắc tố trưởng thành: Loại này thường ảnh hưởng đến hai bên mặt ở những người có da sẫm màu và xuất hiện dần khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, đặc biệt ở người trưởng thành.
- Tăng sắc tố quanh mắt (quầng thâm): Là tình trạng da sẫm màu quanh mắt.
- Bệnh gai đen: Tình trạng da sẫm màu tại các vùng thường cọ xát như nách, bẹn, gáy, thường liên quan đến kháng insulin hoặc bệnh tiểu đường loại 2.
- Tăng sắc tố sau viêm: Sự đổi màu da sau khi da bị viêm hoặc chấn thương, như bỏng, mụn trứng cá, phát ban, khiến da trở nên sẫm màu hơn sau khi lành lại.

Nguyên nhân gây tăng sắc tố da
Tăng sắc tố da thường xuất phát từ tổn thương da do ánh nắng mặt trời, viêm nhiễm, hoặc các chấn thương da khác, bao gồm cả những tổn thương do mụn trứng cá. Những người có tông da sẫm màu dễ bị tình trạng này hơn, đặc biệt khi tiếp xúc nhiều với ánh nắng mặt trời. Tăng sắc tố da xảy ra khi melanin, sắc tố quyết định màu da, được sản xuất quá mức. Melanin do các tế bào hắc tố trong lớp dưới của biểu bì sản sinh ra. Quá trình tổng hợp melanin bắt đầu từ việc enzyme tyrosine hydroxylase oxy hóa l-tyrosine thành l-dopa, sau đó chuyển hóa thành l-dopaquinone và dopachrome, cuối cùng tạo thành melanin.
Khi tuổi tác tăng lên, sự phân bố của tế bào hắc tố trở nên không đều và khó kiểm soát hơn, và ánh sáng UV có thể kích thích hoạt động của những tế bào này, dẫn đến tăng sắc tố da. Một dạng khác là tăng sắc tố sau viêm, xuất hiện sau khi da bị tổn thương, như mụn.
Tăng sắc tố da có thể liên quan đến một số bệnh lý, bao gồm:
- Bệnh Addison và các nguyên nhân khác gây suy tuyến thượng thận, trong đó hormone kích thích tổng hợp melanin (MSH) thường tăng cao.
- Bệnh Cushing hoặc các tình trạng sản xuất quá mức hormone vỏ thượng thận (ACTH), vì MSH là sản phẩm phụ của quá trình tổng hợp ACTH.
- Bệnh gai đen: Tình trạng tăng sắc tố ở các vùng da có nếp gấp, liên quan đến kháng insulin.
- Nám da: Gây ra các mảng tối màu, thường xuất hiện đối xứng trên mặt, phổ biến hơn ở phụ nữ, đặc biệt trong thai kỳ.
- Vết thâm sau mụn: Kết quả của tăng sắc tố sau viêm.
- Đường đen: Đường tăng sắc tố trên bụng xuất hiện trong thai kỳ.
- Hội chứng Peutz–Jeghers: Rối loạn di truyền với đặc trưng là các mảng tăng sắc tố trên môi và niêm mạc miệng.
- Tiếp xúc với một số hóa chất như axit salicylic, bleomycin và cisplatin.
- Bệnh hắc tố ở người hút thuốc.
- Bệnh Celiac.
- Hội chứng Cronkhite–Canada.
- Bệnh porphyria.
- Nhiễm trùng nấm men như bệnh hắc lào.
- Bệnh máu nhiễm sắc tố: Rối loạn di truyền do tích tụ sắt mãn tính.
- Ngộ độc thủy ngân: Thường do tiếp xúc với thuốc mỡ thủy ngân hoặc kem làm trắng da.
- Thiếu hụt B12.
- Viêm da dị ứng do viêm.
Ngoài ra, tình trạng tăng sắc tố cũng có thể xảy ra sau các thủ thuật laser về da. [2]

Điều trị tăng sắc tố da
Để điều trị tăng sắc tố da, phương pháp phổ biến nhất là sử dụng các loại kem và thuốc bôi trực tiếp lên da. Khi kết hợp nhiều loại sản phẩm điều trị cùng lúc, hiệu quả có thể được tăng cường.
Nguyên nhân chính gây tăng sắc tố da thường là do tiếp xúc quá nhiều với ánh nắng mặt trời. Da sẽ trở nên sẫm màu hơn để bảo vệ khỏi tác hại của tia cực tím. Do đó, việc sử dụng kem chống nắng và mặc quần áo che chắn khi ra ngoài là cách tốt nhất để ngăn ngừa tình trạng này.
Ngoài ra, bạn có thể sử dụng các sản phẩm chăm sóc da không cần kê đơn như:
- Retinol: Giúp tái tạo da và làm mờ các vết sạm.
- Gel axit azelaic: Có tác dụng kháng khuẩn và giảm viêm.
- Vitamin C: Giúp làm sáng da và ngăn ngừa sự hình thành sắc tố.
- Vitamin B3 (niacinamide): Làm đều màu da và giảm vết thâm.
- Axit kojic, axit salicylic, axit glycolic: Giúp tẩy tế bào chết và làm sáng da.
- Thiamidol và arbutin: Ngăn chặn quá trình sản sinh melanin.
- Axit tranexamic: Giúp làm mờ các vết sạm và giảm viêm.
Bổ sung các loại vitamin như A, B, C, E và sử dụng các loại dầu tự nhiên như dầu tầm xuân, dầu jojoba, dầu argan có thể hỗ trợ trong việc làm sáng da và giảm viêm. Chiết xuất từ nghệ, trà xanh, cam thảo, và dâu tằm cũng được biết đến với khả năng làm sáng da tự nhiên.
Nếu bạn cần điều trị mạnh hơn, bác sĩ có thể kê đơn các loại kem làm sáng da chứa hydroquinone, axit tranexamic, tretinoin, hoặc steroid. Các phương pháp khác như lột da bằng hóa chất, liệu pháp laser và vi kim cũng có thể được áp dụng để cải thiện tình trạng da.
Trước khi bắt đầu bất kỳ liệu pháp nào, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ. Nếu nguyên nhân tăng sắc tố da liên quan đến một tình trạng bệnh lý, bác sĩ sẽ kê đơn thuốc phù hợp. Đối với phụ nữ mang thai, cần có tư vấn y khoa để lựa chọn phương pháp an toàn.
Cách phòng ngừa tăng sắc tố da
Phòng ngừa tăng sắc tố da là điều quan trọng để duy trì làn da sáng mịn và đều màu. Dưới đây là những cách cụ thể để ngăn ngừa tình trạng này:
- Sử dụng kem chống nắng hàng ngày: Ánh nắng mặt trời là nguyên nhân chính gây tăng sắc tố da. Vì vậy, việc bôi kem chống nắng mỗi ngày, ngay cả khi trời râm mát hoặc trong nhà, là bước quan trọng nhất. Chọn kem chống nắng có chỉ số SPF từ 30 trở lên và có khả năng bảo vệ khỏi cả tia UVA và UVB. Nên bôi lại sau mỗi 2 giờ nếu bạn ở ngoài trời lâu.
- Che chắn da khi ra ngoài: Khi ra ngoài, hãy đội mũ rộng vành, đeo kính râm và mặc quần áo dài để bảo vệ da khỏi ánh nắng trực tiếp. Sử dụng ô (dù) hoặc ở trong bóng râm cũng giúp giảm thiểu tác động của tia UV lên da.
- Hạn chế tiếp xúc với ánh nắng mặt trời: Cố gắng tránh ra ngoài vào giờ cao điểm của tia UV, thường là từ 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều. Nếu bắt buộc phải ra ngoài, hãy thực hiện đầy đủ các biện pháp bảo vệ da.
- Chăm sóc da đúng cách: Rửa mặt nhẹ nhàng và không chà xát mạnh, đặc biệt là ở những vùng da dễ bị tăng sắc tố. Sử dụng các sản phẩm dưỡng da có chứa các thành phần như vitamin C, niacinamide, và axit hyaluronic để dưỡng ẩm và bảo vệ da.
- Tránh sử dụng các sản phẩm gây kích ứng: Một số sản phẩm chăm sóc da hoặc mỹ phẩm có thể gây kích ứng và làm tình trạng tăng sắc tố da trở nên tồi tệ hơn. Hãy chọn sản phẩm dịu nhẹ, không chứa cồn hoặc các thành phần gây kích ứng.
- Kiểm soát nội tiết tố: Sự thay đổi nội tiết tố, đặc biệt trong thai kỳ hoặc khi sử dụng thuốc tránh thai, có thể làm tăng nguy cơ tăng sắc tố da. Tham khảo ý kiến bác sĩ để quản lý nội tiết tố một cách hiệu quả.
- Bổ sung chất chống oxy hóa: Các loại thực phẩm giàu chất chống oxy hóa như vitamin C, E, và beta-carotene có thể giúp bảo vệ da khỏi tác hại của tia UV và giảm nguy cơ tăng sắc tố. Hãy ăn nhiều trái cây, rau xanh, và các loại hạt.
- Tránh tự ý nặn mụn hoặc chấn thương da: Nặn mụn hoặc các chấn thương da khác có thể dẫn đến viêm nhiễm và để lại vết thâm do tăng sắc tố sau viêm. Hãy để mụn tự lành hoặc nhờ đến sự hỗ trợ của chuyên gia da liễu.
- Thăm khám bác sĩ da liễu định kỳ: Để phòng ngừa và điều trị tăng sắc tố da hiệu quả, hãy thăm khám bác sĩ da liễu thường xuyên để kiểm tra tình trạng da và nhận được tư vấn chăm sóc phù hợp.
Bằng cách thực hiện những biện pháp trên, bạn có thể ngăn ngừa tình trạng tăng sắc tố da và giữ cho làn da luôn tươi sáng, khỏe mạnh.

Tăng sắc tố da là một vấn đề phổ biến nhưng có thể được kiểm soát và điều trị hiệu quả nếu hiểu rõ nguyên nhân và áp dụng các biện pháp phù hợp. Từ việc bảo vệ da khỏi ánh nắng mặt trời, lựa chọn sản phẩm chăm sóc da đúng cách, đến việc thực hiện các liệu pháp điều trị chuyên sâu, bạn hoàn toàn có thể giữ cho làn da luôn sáng mịn và đều màu. Đừng quên thăm khám bác sĩ da liễu để nhận được tư vấn chuyên nghiệp và theo dõi tình trạng da định kỳ. Với sự kiên trì và chăm sóc đúng cách, bạn sẽ đạt được làn da khỏe mạnh, tự tin.