Bất cứ ai cũng có thể phát triển tàn nhang, nhưng màu sắc của chúng thường phụ thuộc vào màu tóc và màu da.
Tàn nhang là gì?
Tàn nhang là các đốm nhỏ, phẳng, thường mọc ở những phần da tiếp xúc nhiều với ánh nắng mặt trời. Chúng có thể có màu nâu, đỏ, nâu nhạt, hoặc nâu đậm. Đây là hiện tượng rất phổ biến và không gây hại cho sức khỏe, thường gặp nhiều hơn vào mùa hè. Những người có làn da sáng và tóc vàng hoặc đỏ thường dễ có tàn nhang hơn. Tuy nhiên, tàn nhang cũng có thể xuất hiện ở người có làn da tối màu dưới dạng các đốm nâu đậm.
Có hai loại tàn nhang chính: ephelides và lentigines năng lượng mặt trời.
- Ephelides: Là loại tàn nhang mà mọi người thường nghĩ đến khi nhắc đến từ “tàn nhang”. Chúng phẳng và có màu từ đỏ đến nâu. Thường gặp ở những vùng da tiếp xúc nhiều với ánh nắng như mặt, cánh tay, ngực trên, cổ và lưng. Người có màu da và tóc sáng thường dễ bị ephelides hơn, đặc biệt là những người da trắng và người gốc Á. Ephelides thường bắt đầu xuất hiện từ khi còn nhỏ và có thể phát triển thành dày hơn khi trưởng thành, nhưng lại mờ dần theo tuổi tác.
- Lentigines năng lượng mặt trời: Được biết đến với các tên gọi khác như tàn nhang tím, đốm gan, hoặc đốm đồi mồi, chúng có màu từ vàng đến đỏ đến nâu sẫm. Chúng thường phát triển ở người trưởng thành trên 40 tuổi và là kết quả của việc tiếp xúc lâu dài với ánh nắng mặt trời, thường xuất hiện trên mặt, cẳng tay, mu bàn tay, ngực, lưng, vai và cẳng chân. (1)
Nguyên nhân gây ra tàn nhang là gì?
Tàn nhang hình thành chủ yếu do tiếp xúc với ánh sáng mặt trời. Ánh sáng UV-B từ mặt trời kích thích các tế bào sản xuất melanin, làm cho tàn nhang trở nên đậm màu và rõ nét hơn. Ngay cả những người chưa từng có tàn nhang cũng có thể bắt đầu phát triển chúng sau khi họ tiếp xúc nhiều với ánh nắng.
Tàn nhang thường xuất hiện trên mặt, nhưng chúng cũng có thể phát triển trên bất kỳ vùng da nào khác tiếp xúc với ánh nắng, như cánh tay hay vai. Chúng hiếm khi xuất hiện ở trẻ sơ sinh nhưng phổ biến hơn ở trẻ em trước tuổi dậy thì. Mặc dù tàn nhang có thể được giảm bớt bằng các biện pháp điều trị như kem hoặc tia laser, chúng có thể quay trở lại nếu da không được bảo vệ khỏi ánh nắng mặt trời. Tuy nhiên, chúng có thể mờ dần theo thời gian. (2)
Tàn nhang không phải là một rối loạn da, nhưng người có tàn nhang thường có mức độ melanin bảo vệ thấp hơn, khiến họ dễ bị tổn thương từ tác hại của tia UV. Do đó, những người có làn da dễ bị tàn nhang nên hạn chế tiếp xúc với ánh nắng mặt trời và sử dụng kem chống nắng.
Di truyền hay cụ thể hơn là màu da, yếu tố quan trọng làm tăng khả năng hình thành tàn nhang. Những người có làn da trắng và/hoặc tóc vàng hoặc đỏ có xu hướng phát triển tàn nhang do yếu tố di truyền. Trong khi đó, những người có sắc tố da tối hơn ít có khả năng phát triển tàn nhang.
Nghiên cứu trên anh chị em sinh đôi, bao gồm cả sinh đôi giống hệt và sinh đôi khác trứng, đã chỉ ra rằng có sự giống nhau đáng kể về số lượng tàn nhang ở những cặp sinh đôi giống hệt nhau, trong khi đó ít gặp hơn ở sinh đôi khác trứng. Điều này khẳng định tác động của yếu tố di truyền đến sự xuất hiện của tàn nhang.
Một số gen có liên quan đến sự phát triển của tàn nhang bao gồm MC1R, IRF4, TYR và BNC2.
Tàn nhang có nguy hiểm không?
Tàn nhang thường không xuất hiện trên những vùng da được bao phủ và chúng hoàn toàn vô hại đối với sức khỏe. Tàn nhang không phải là ung thư và hiếm khi biến chứng thành ung thư. Tuy nhiên, một hiện tượng hiếm gặp liên quan đến tàn nhang là “tàn nhang ở nách,” đôi khi xuất hiện trong một chứng bệnh di truyền hiếm gọi là bệnh u xơ thần kinh. Các đốm tàn nhang này có hình dáng và mẫu phân bố khác biệt so với tàn nhang thông thường.
Một trường hợp đặc biệt là tàn nhang Hutchinson, một loại ung thư da được gọi là lentigo maligna, là một dạng ung thư bề mặt của da phát triển chủ yếu trên khuôn mặt của người lớn tuổi sau nhiều năm tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Nếu không được điều trị, tình trạng này có thể trở nên ác tính hơn. Sinh thiết da tại phòng khám có thể chẩn đoán được lentigo maligna.
Khối u ác tính, một loại ung thư da nguy hiểm, có thể xuất hiện ở bất kỳ lứa tuổi nào và trên các vùng da tiếp xúc nhiều hoặc ít với ánh nắng mặt trời. Nguyên nhân chính xác của khối u ác tính chưa được hiểu rõ, nhưng tia cực tím được cho là một yếu tố góp phần. Khối u ác tính có thể phát triển từ một nốt ruồi bình thường hoặc một đốm sắc tố đã tồn tại trong nhiều năm. Khác với tàn nhang lành tính, khối u ác tính thường lớn hơn, đậm màu hơn và không đồng đều về màu sắc và hình dạng. Hầu hết khối u ác tính là phẳng và không nhô cao trên bề mặt da, điều này có thể dẫn đến những hiểu lầm. (3)
Điều trị tình trạng tàn nhang
Thông thường, tàn nhang không cần điều trị gấp. Tuy nhiên, có nhiều phương pháp an toàn và khá đắt để giúp làm sáng hoặc giảm bớt tàn nhang. Đôi khi, để đạt hiệu quả tốt nhất, cần phải áp dụng nhiều phương pháp điều trị kết hợp. Cần lưu ý rằng không phải mọi loại da đều phản ứng giống nhau với các phương pháp điều trị, và tàn nhang có thể xuất hiện trở lại nếu da tiếp xúc nhiều với tia UV.
Các phương pháp điều trị phổ biến:
- Kem làm trắng hoặc làm mờ màu: Sử dụng các sản phẩm chứa hydroquinone và axit kojic, có thể mua không cần đơn thuốc với nồng độ thấp hơn 2%. Đối với nồng độ cao hơn, bạn sẽ cần đơn thuốc. Những loại kem này có thể hiệu quả trong việc làm mờ tàn nhang nếu được sử dụng đều đặn trong vài tháng và kết hợp với việc bảo vệ da khỏi ánh nắng mặt trời.
- Retinoids: Tretinoin (Retin-A), tazarotene (Tazorac), và adapalene (Differin) thường được sử dụng kết hợp với các loại kem làm trắng. Chúng có thể giúp làm sáng tàn nhang khi thoa liên tục trong vài tháng.
- Phẫu thuật lạnh: Sử dụng nitơ lỏng để đông lạnh nhẹ các vết tàn nhang tại phòng khám có thể hiệu quả với một số loại tàn nhang. Tuy nhiên, không phải tất cả các loại tàn nhang đều đáp ứng tốt với phương pháp này.
- Điều trị bằng laser: Nhiều loại laser có thể an toàn và hiệu quả trong việc làm sáng và giảm sự xuất hiện của tàn nhang. Đây là một thủ thuật đơn giản, an toàn với tỷ lệ thành công cao và ít rủi ro để lại sẹo hoặc đổi màu da.
- Photofacial hoặc ánh sáng xung cường độ cao: Đây không phải là kỹ thuật laser mà là một nguồn ánh sáng cường độ cao giúp làm sáng và loại bỏ tàn nhang.
- Peel da bằng hóa chất: Sử dụng các chất hóa học cũng có thể giúp làm sáng tàn nhang và cải thiện sắc tố da không đều.
Các phương pháp này có thể mang lại hiệu quả tốt trong việc cải thiện tình trạng tàn nhang, nhưng việc lựa chọn phương pháp phù hợp phải dựa trên tình trạng da và sự tư vấn của bác sĩ da liễu.
Cách phòng ngừa tàn nhang
Do tàn nhang chủ yếu hình thành do tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, biện pháp tốt nhất để ngăn ngừa chúng là bảo vệ làn da khỏi tác động của ánh nắng.
- Sử dụng kem chống nắng: Luôn thoa kem chống nắng phổ rộng và chống nước với chỉ số SPF ít nhất 30 cho các vùng da tiếp xúc trước khi ra ngoài. Bạn nên thoa kem chống nắng mỗi ngày, kể cả trong những ngày trời nhiều mây hoặc mùa đông. Hãy thoa lại kem sau mỗi hai giờ hoặc sau khi bơi hoặc ra mồ hôi.
- Trang phục bảo vệ: Đội mũ rộng vành, đeo kính râm có khả năng chống tia UV và mặc áo sơ mi dài tay, quần dài khi ra ngoài. Chọn quần áo có ghi nhãn chỉ số bảo vệ UV để tăng cường sự bảo vệ.
- Tránh ánh nắng cao điểm: Hạn chế ra ngoài vào các giờ có tia UV mạnh nhất, thường là từ 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều.
- Tránh thuộc da: Không sử dụng các hình thức thuộc da như giường tắm nắng. Nếu bạn muốn có làn da rám nắng, hãy cân nhắc sử dụng các sản phẩm tự rám nắng.
- Ở trong bóng râm: Khi có thể, hãy tìm bóng râm, đặc biệt trong khoảng thời gian tia UV cao điểm. Điều này sẽ giúp bảo vệ làn da bạn khỏi tác động tiêu cực của ánh nắng mặt trời.
Những biện pháp này không chỉ giúp bạn ngăn ngừa tình trạng này mà còn bảo vệ bạn khỏi các tác động tiêu cực khác của tia UV như ung thư da và lão hóa sớm.
Tàn nhang không cần phải trị liệu vì chúng ít khi gây ra rủi ro. Mặc dù nhiều người thích nhìn thấy tàn nhang, nhưng quan trọng là phải chăm sóc chúng vì chúng có thể là dấu hiệu sớm của tổn thương da do tác động của tia UV.